Baanbrekend: vaccinatie tegen longkanker
Gepubliceerd op maandag 2 december, 2024
Longkanker is wereldwijd de 2e meest voorkomende kanker, zowel bij mannen als bij vrouwen. In België krijgen jaarlijks ongeveer 10.000 mensen de diagnose longkanker. Meer dan de helft hiervan wordt gediagnosticeerd in een gevorderd stadium (stadium III en IV). Slechts 32% presenteert zich in een vroeger stadium (stadium I en II).
Bij vroegtijdige longkanker geniet chirurgie de voorkeur. Doch ondanks chirurgie is de kans op herval hoog (36%). Meer bepaald ligt de 5-jaarsoverleving na chirurgie tussen 10% (stadium IIIB) en 65% (stadium I) waarbij ziekte herval grotendeels te wijten is aan niet zichtbare residuele micrometastasen. Postoperatieve cisplatine gebaseerde chemotherapie is momenteel en ook historisch gezien de standaardbehandeling (bij stadium IIA en hoger, 8th ed.) om het risico op herval te reduceren, echter met een gemiddelde reductie van slechts 5%.
Meer recent worden ook checkpoint-inhibitoren of immunotherapie gegeven in de postoperatieve setting gedurende één jaar na het beëindigen van chemotherapie met bijkomende reductie op ziekte herval (ziektevrij interval 58.7 maanden versus 34.9). Ondanks de vooruitgang in stadiumbepaling, chirurgie, postoperatieve zorg en adjuvante chemo- en immunotherapie blijft er een aanzienlijke kans op herval. Daarom is er een grote behoefte aan nieuwe tolerabele therapieën om ziekte herval te vermijden.
Het is duidelijk dat de successen die gezien worden bij checkpoint-inhibitoren (immunotherapie) voornamelijk gelinkt zijn aan betere neoantigen herkenning door het immuunsysteem. Neoantigenen zijn merkers of vreemde proteïnen die niet aanwezig zijn in gezonde weefsels. Deze ontstaan door genetische mutaties in kankercellen die leiden tot afwijkende eiwitten. Het is zo dat betere resultaten worden gezien bij immunotherapie bij kankers met een hoog aantal mutaties (mutational load) zoals maligne melanoma en ook longkanker. Vandaar de hypothese dat optimalisatie van neoantigen presentatie door een vaccin of neoantigentherapie betere resultaten zou opleveren dan met checkpoint inhibitie alleen.
In een klinische studie bij patiënten met maligne melanoma werd na heelkundige resectie 44% minder herval gezien bij een adjuvante behandeling met een geïndividualiseerd mRNA (messenger of boodschapper RNA) vaccin in combinatie met immunotherapie in vergelijking met immunotherapie alleen (Hazard ratio 0.561).
Op basis van preliminaire gunstige resultaten bij longkanker lijkt het aannemelijk dat een geïndividualiseerd mRNA vaccin (neoantigen therapie) in combinatie met immunotherapie een rol speelt in de preventie van herval.
In ons centrum zijn we gestart met een Fase 3 klinische studie in samenwerking met farmaceutische bedrijven MSD en Moderna waarbij, na heelkundige verwijdering van het longkankergezwel, de patiënten het geïndividualiseerde mRNA vaccin verschillende malen toegediend krijgen samen met de adjuvante immunotherapie. Praktisch gezien wordt er na de operatie weefsel verzonden naar Moderna, waar men door middel van genetische testen een dertigtal verschillende lichaamsvreemde merkers (neoantigenen) identificeert en vervolgens codeert in mRNA. Dit mRNA wordt dan verwerkt in een flacon, waarna de patiënt deze vaccins intramusculair krijgt toegediend op vaste tijdstippen tijdens de adjuvante immunotherapie.
Deze mRNA techniek werd in eerste instantie ontwikkeld voor de behandeling van kanker. Doordat bedrijven zoals Moderna en BioNtech al zover stonden konden ze hiermee snel aan de slag en zo een Coronavaccin ontwikkelen en de pandemie het hoofd bieden. Dat deze techniek en therapie nu geïntroduceerd wordt voor de behandeling van kanker is op zich goed nieuws. Niettemin moeten we de resultaten van Fase 3 studies afwachten alvorens deze therapie als standaard te gebruiken in de dagelijkse praktijk.